6. Лёндан

Летувісы маюць сваю парафію ў Лёндане з царквой сьв. Казімера, заснаванай яшчэ перад Першай сусьветнай вайною. Яна знаходзіцца на вулачцы Оваль у квартале Гакней (The Oval, Hackney), адным з найбяднейшых у ангельскай сталіцы. Ад 1934 году царкву абслугоўвалі летувіскія айцы марыяне. Там у першы год свайго лёнданскага жыцьця запыніўся i айцец Сіповіч. Рэктарам летувіскай царквы быў тады айцец Ян Сакявічус, якога Сіповіч ведаў з Рыму.

Большую частку беларусаў у Вялікай Брытаніі тады складалі былыя жаўнеры польскай арміі. Некаторыя зь ix служылі ў Першым польскім Корпусе, які пад час вайны знаходзіўся ў Вялікай Брытаніі. Пераважная большасьць, аднак, належала да Другога Корпусу, які ваяваў у Італіі. Неўзабаве беларусаў пабольшала коштам г. зв. “перамешчаных асобаў” (displaced persons), што ў вайну апынуліся з розных прычынаў у Нямеччыне (былыя вязьні, прымусовыя работнікі, уцекачы перад наступам савецкай арміі) i дзеля палітычнага становішча на Бацькаўшчыне не маглі або не жадалі вярнуцца дамоў. Ім не было як і заставацца ў Нямеччыне зь яе разбуранай пасьляваеннай эканомікай. У канцы 1946 году яны пачалі масава эміграваць, пераважна за акіян (у ЗША, Канаду, Аўстралію, Аргентыну). У Эўропе найбольш перамешчаных асобаў прынялі Францыя i Вялікая Брытанія. У апошняй іх называлі “эўрапейскія добраахвотныя работнікі” (European Volunteer Workers, або ў скароце EVW). Перад выездам зь Нямеччыны яны падпісвалі кантракт, які абавязваў ix першыя тры гады працаваць толькі там, куды ix накіроўвала брытанскае міністэрства працы. Пасьля гэтага пэрыяду (пазьней скарочанага да двох гадоў) яны атрымлівалі права на сталае жыхарства i былі вольныя шукаць якую хочуць працу. Шмат хто з “добраахвотных работнікаў”, прынамсі спачатку, жыў у інтэрнатах (“гастэлях”), звычайна ў казармах былых вайсковых лягероў, што цяпер пуставалі.

У Лёндане айцец Сіповіч знайшоў шмат старых знаёмых з Італіі. Амаль адразу па прыезьдзе ён стаў сябрам Згуртаваньня Беларусаў у Вялікай Брытаніі (у скароце ЗБВБ), на той час ужо даволі вялікай і моцнай арганізацыі. 18–19 студзеня 1947 году адбыўся першы агульны зьезд Згуртаваньня. На ім абралі Галоўную ўправу з старшынёй Вінцэнтам Жук-Грышкевічам i сакратаром Віктарам Сянкевічам. Ад лістапада 1946 году Згуртаваньне выдавала свой бюлетэнь На шляху. Распачалі таксама збор грошай, каб набыць уласны дом. А покуль Згуртаваньне карыстала з гасьціннасьці Саюзу Ўкраінцаў у Вялікай Брытаніі, што ўжо меў свой дом на 49 Ліндэн Гардэнз (Linden Gardens) у лёнданскім квартале Нотынг Гіл (Notting Hill).

Першай справай айцец Сіповіч – пасьля афіцыйных візытаў апостальскаму дэлегату архібіскупу Годфрэю (Godfrey) i архібіскупу Ўэстмінстэрскаму кардыналу Грыфіну (Griffin), каб атрымаць патрэбныя дазволы на пастырскую працу, – мусіў шукаць адпаведнае месца для богаслужэньняў. Летувіская царква знаходзілася задалёка ад тых раёнаў Лёндану, дзе жыла бальшыня беларусаў, дый цяжка было даехаць да яе грамадзкім транспартам. Украінскі сьвятар айцец Жан сутыкнуўся з падобнымі цяжкасьцямі. У нядзелю 13 красавіка, на Вялікдзень паводле старога календара, абодва сьвятары адслужылі Літургію ў залі Ўкраінскага дому. У наступны дзень айцец Сіповіч служыў адзін i прамаўляў казань па-беларуску. Разьвязка праблемы з памяшканьнем знайшлася прыблізна праз два месяцы. Айцы аратарыянцы далі айцу Сіповічу ў карыстаньне капліцу пры іхнай царкве, вядомай ва ўсім Лёндане як Brompton Oratory. Яна знаходзілася ў вельмі выгодным месцы ў квартале Саўт Кэнзiнгтан (South Kensington). Так атрымалася, што амаль побач быў інтэрнат, дзе жыло шмат беларусаў, пераважна праваслаўных, нядаўна звольненых з польскай арміі. За некалькі дзён перад першай Літургіяй Сіповіч адведаў ix. Вось што ён напісаў у сваім дзёньніку: «12.6.47. Гадзіна 12.15 ночы. Толькі што вярнуўся з інтэрнату на 50 Onslow Square, South Kensington. Там гаварыў з хлопцамі аб патрэбнай для беларусаў еднасьці. Пару праціўных маёй місіі на зборку не прышлі. Дзякуй Богу за ўсё. Надзея на распачацьце службаў ёсьць, але трэба вельмі асьцярожна i растаропна зачынаць працу. Сьв. Апостале Пётра, памагай!»

Праз тры дні ў дзёньніку зьявіўся такі запіс: «15.6.47. Адбылася мая служба першая ў Brompton Oratory з беларускім хорам i для беларусаў. Было ўсяго прысутных ок. 15 чалавек... Казаньне гаварыў на тэму “Аб патрэбе малітвы”. Гэта ўсё ўдалося, дзякуючы выразнай помачы сьв. Ап. Пётры, якога постаць разам ca сьв. Паўлам упрыгожвае аўтар капліцы... Пасьля абеду адбылася сходка беларусаў на Ліндэн Гардэнс 49... Спадар Буляк (намесьнік старшыні ЗБВБ. – А.Н.) канфідэнцыяльна паведамляе аб нездавальненьні праваслаўных сьвятароў маёй дзейнасьцю».

Тыя сьвятары належалі да Польскай Праваслаўнай Царквы. Некаторыя зь ix служылі капэлянамі ў польскай арміі, іншыя прыехалі зь Нямеччыны як “добраахвотныя работнікі”. Сярод ix былі таксама беларусы, але яны ня бралі ўдзелу ў беларускім нацыянальным i грамадзкім жыцьці. На чале ix стаяў біскуп Сава (Советов), былы афіцэр расейскай царскай арміі, які пасьля Першай сусьветнай вайны пайшоў у манастыр i стаў біскупам Польскай Праваслаўнай Царквы. У часе Другой сусьветнай вайны ён служыў галоўным праваслаўным капэлянам у Польскай арміі ў чыне генэрала. Намінальна ён i ягоныя сьвятары лічыліся пастырамі праваслаўных вернікаў з Заходняй Беларусі i Ўкраіны. Нацыянальных i палітычных поглядаў сваёй паствы яны не падзялялі, і таму, зразумела, з падазрэньнем глядзелі на маладога i энэргічнага “вуніяцкага” сьвятара, якога беларусы зь першага дня прынялі за свайго.

Дарэчы, айцец Сіповіч неўзабаве пасьля свайго прыезду, 3 траўня 1947 году, адведаў Саву.

Той, зазначыў у сваім дзёньніку а. Чэслаў, прыняў яго вельмі ветліва.

Пасьпяхова палагодзіўшы справу багаслужбаў у Лёндане, айцец Сіповіч пачаў сыстэматычна наведваць лягеры, дзе жылі “добраахвотныя работнікі”. Першая паездка адбылася 5–6 ліпеня 1947 году ў Бэдгамптан-Гавант на паўднёвым узьбярэжжы Англіі. Там сярод работнікаў розных нацыянальнасьцяў знайшліся каля 20 беларусаў. 13–14 жніўня Сіповіч адведаў Маркэт Гарбара ў цэнтральнай Англіі, дзе на ягоную багаслужбу прыйшло каля сотні людзей, беларусаў i ўкраінцаў. Потым былі Ньюўарк, Горсфард, Лідс ды іншыя мясцовасьці. Звычайна пасьля багаслужбы праходзіла зборка, на якой айцец Сіповіч расказваў пра беларускае жыцьцё ў Лёндане i прапаноўваў стаць сябрамі ЗБВБ. Між іншага, праз апостальскага дэлегата ён спрабаваў атрымаць ад міністэрства працы інфармацыю пра беларускіх работнікаў i афіцыйны дазвол наведваць працоўныя лягеры i інтэрнаты. 21 ліпеня 1947 году прыйшоў афіцыйны адказ, згодна зь якім беларусаў у сьпісах міністэрства не было зусім... Відаць, беларусы, баючыся прымусовай дэпартацыі ў Савецкі Саюз, які лічыў ix сваімі грамадзянамі, падавалі сябе за палякаў ці летувісаў i такім чынам выяжджалі зь Нямеччыны.

Разам з пастырскай дзейнасьцю айцец Сіповіч укладаўся ў працу Згуртаваньня Беларусаў у Вялікай Брытаніі. Ён цесна супрацоўнічаў зь Вінцэнтам Жук-Грышкевічам, асабліва ў кантактах з брытанскімі ўладамі, а таксама з арганізацыямі ўцекачоў іншых нацыянальнасьцяў (украінцаў, палякаў, летувісаў, чэхаў i г.д.). Часам здараліся вельмі напружаныя дні. У ліпені ўпершыню прыехаў у Англію Мікола Абрамчык. Вось як апісвае а. Сіповіч адзін дзень у сваім дзёньніку: «13.7.47. Служба нядзельная ў Brompton Oratory. Прысутных чалавек 30, паміж якімі сп. прэзыдэнт М. Абрамчык... А гадз. 14 канфэрэнцыя прэзыдэнта Абрамчыка на Linden Gardens, а каля гадз. 8-май (вечарам) акадэмія ў чэсьць Я. Купалы... Усё гэта даволі ўдалае i мілае, але змучыла».

У 1948 годзе розныя нацыянальныя арганізацыі ўцекачоў з Усходняй Эўропы стварылі Цэнтральны Каардынацыйны Камітэт Дабрачынных Арганізацыяў Уцекачоў (Central Coordinating Committee of Refugee Welfare Organisations, у скароце CCCRWO). Яго галоўнай мэтай было бараніць правы добраахвотных эўрапейскіх работнікаў, старацца знайсьці выйсьце зь цяжкасьцяў, абумоўленых абмежаваным выбарам заняткаў, абавязковым трохгадовым (двохгадовым) кантрактам i г.д. Айцец Сіповіч прадстаўляў ЗБВБ у Камітэце ад самага пачатку і аж да 1960 году.

У Парыжы біскупская курыя дала айцу Гарошку ў распараджэньне капліцу пры царкве Сэн -Сюльпіс (Saint Sulpice) y цэнтры гораду, дзе звычайна навучалі катэхізму дзяцей. Як пісаў біскуп Слоскан у сваёй справаздачы, «гэтая капліца зусім не прыстасаваная да славянскай літургіі, падобная да пячоры Бэтлеемскай, ня мае ў сабе нічога, што б нагадвала больш-менш усходні дух». Далей ён працягвае: «З гэтае прычыны трэба падзіўляць адданасьць беларускае каталіцкае i праваслаўнае моладзі, што прыходзіць на літургію. Амаль усе яны былі жаўнерамі або работнікамі, якіх забралі ў часе вайны да прымусовай працы ў фабрыках зброі. Прыходзіць на літургію для ix – справа нялёгкая, каб не сказаць гераічная, бо ўсе парыскія беларусы жывуць далёка ад цэнтру гораду i ёсьць бедныя». Апрача Парыжу, склаліся іншыя беларускія асяродкі ў паўночнай i цэнтральнай Францыі. Абслугоўваць ix аднаму сьвятару было не пад сілу. Таму неўзабаве пасьля свайго прыезду ў Парыж айцец Гарошка пачаў думаць пра рэлігійны часопіс, каб прынамсі такім спосабам данесьці Слова Божае да тых вернікаў, зь якімі ня мог сустракацца рэгулярна. Усходняя Кангрэгацыя ўхваліла праект i нават дала невялікую грашовую дапамогу. Падрыхтоўка да друку – пошукі друкарні зь беларускімі літарамі (асаблівыя цяжкасьці былі зь літараю ‘ў’), а таксама француза, які б згадзіўся быць адказным (gérant) за выданьне перад дзяржаўнымі ўладамі, – заняла даволі шмат часу. Нарэшце ў кастрычніку 1947 году зьявіўся першы нумар часопісу Божым шляхам. Спачатку практычна ўсе матар’ялы пісаў сам айцец Гарошка пад рознымі псэўданімамі. Ад трэцяга нумару больш-менш рэгулярна супрацоўнічаў айцец Сіповіч. Зьявіліся іншыя аўтары, i Божым шляхам хутка стаўся адным з найлепшых беларускіх рэлігійных i культурных пэрыядычных выданьняў.

Айцы Сіповіч i Гарошка працавалі ў даволі складаных умовах. Іхнае матар’яльнае становішча таксама было нялёгкім: маленькай дапамогі ад Усходняй Кангрэгацыі ледзь хапала на пакрыцьцё найважнейшых жыцьцёвых выдаткаў. Тым ня менш яны дзякавалі Богу, што маглі працаваць сярод сваіх людзей, i ўважалі існаваньне сваіх Місіяў у Лёндане i Парыжы за вялікае дасягненьне: гэта былі першыя беларускія рэлігійныя ўстановы, афіцыйна прызнаныя праз вышэйшыя царкоўныя ўлады. На жаль, аа. Сіповіч і Гарошка не заўсёды знаходзілі разуменьне i падтрымку сярод беларусаў, нават тых, на каго, здавалася б, маглі разьлічваць. Адзін зь ix – Мікола Абрамчык, відаць, чакаў нечага іншага ад дзейнасьці, якую тыя разгарнулі. Ён пісаў 13 жніўня 1947 году айцу Сіповічу: «Мая пазыцыя – ведаеце, – што прасілі мы i просім Рыму помачы арганізаваньня не парафіі, a акцыі (падкрэсьлена Абрамчыкам. – А.Н.) i то акцыі для падгатоўкі кадраў на будучыню. Сяньня ж нам важныя прыходы як захапленьне тактычных пазыцыяў, прывучэньне, асваеньне людзей, i Рым мусіць даць нам сяньня вольную руку, прынамсі ня можыць дэцыдаваць у нашай акцыі якаясь француская ці іншая курыя, зводзячы ўсю нашу акцыю i нашу палітыку да якойсь акцыі вузка парахвіяльнага парадку».

Айцец Сіповіч адказаў 15 жніўня: «Вы ад Рыму жадаеце помачы на арганізаваньне акцыі, а не парафіі. Але ці ж гэта адно другому мяшае? Якраз парафія павінна сабраць тую моладзь, якой вы хочаце заняцца, але калі да яе трэба людзей заганяць, то, разумеецца, не адчыняць яе да часу, пакуль самі людзі яе не зажадаюць, а ў міжчасе заняцца акцыяй у межах цяпер ужо даступных i магчымых».

Айцец Гарошка ў Парыжы вастрэй адчуваў стаўленьне Абрамчыка да ягонай дзейнасьці i таму мацней рэагаваў на яго. 22 жніўня ён пісаў айцу Сіповічу: «Мікола баіцца глянуць праўдзе ў вочы, а да таго патрабуе мамоны». Сіповіч у лісьце за 27 жніўня стараўся супакоіць яго: «У цябе мала сапраўды вернікаў. Нешта падобнае i ў мяне. Але такога чалавека як Мікола (Абрамчык. – А.Н.) у мяне няма. Ня важна, што ён падходзіць з нацыянальнага пункту да царкоўных справаў. Больш ад яго жадаць i ня можам, але галоўнае, што ён кіруе ў бок Рыму... Мікола i consortes (паплечнікі. – А.Н.) патрабуюць грошы на грамадзкія справы, хацелі б крыху больш ад нас спадзявацца, чым мы можам ix задаволіць. I зусім добра! Іхная праца такжа патрэбная, а мы яе ня можам рабіць. Бяда толькі, што мы ім ня можам памагчы».

27 кастрычніка 1947 году апостальскі дэлегат паведаміў айцу Сіповічу, што Ўсходняя Кангрэгацыя дала дазвол назваць створанае ім Місіяй для беларусаў каталікоў бізантыйскага абраду ў Англіі (Mission to the Catholic Whiteruthenians of Byzantine Rite in England). Пасьля некаторых стылістычных зьменаў назоў атрымаў канчатковую форму: Беларуская каталіцкая місія бізантыйска-славянскага абраду ў Англіі. Такім чынам, пасьля Парыскай Місія ў Лёндане сталася другой беларускай каталіцкай установай, афіцыйна прызнанай вышэйшымі царкоўнымі ўладамі. Аднак у лісьце апостальскага дэлегата не абышлося i бяз прыказкавай лыжкі дзёгцю. Ён пісаў: «У Англіі няма цяпер расейскага сьвятара бізантыйскага абраду, таму табе даручаецца займацца, практычна i да атрыманьня новых інструкцыяў, расейцамі»[83]. Айцец Сіповіч такога не чакаў. Як сьвятар, ён быў заўсёды гатовы прыйсьці з духоўнай дапамогаю кожнаму, незалежна ад нацыянальнасьці, расы i г. д. Але ён ніколі ня меў жаданьня займацца афіцыйна пастырскай працай сярод расейцаў, нават часова. Пра гэта не вялося гаворкі, калі ён выяжджаў з Рыму ў Лёндан. Цікава ведаць, якую ролю адыграў тут Бучыс. Тым часам марыяне рабілі захады, каб набыць дом у Лёндане пад усходнюю капліцу. У плянах Бучыса яна мусіла абслугоўваць беларусаў i расейцаў. Вельмі магчыма, што ён запрапанаваў Усходняй Кангрэгацыі прызначыць Сіповіча адказным за беларусаў i расейцаў, прынамсі часова, пакуль ня знойдзецца расейскі сьвятар. У прынцыпе Ўсходняя Кангрэгацыя была супраць адной місіі для беларусаў i расейцаў, як відаць зь ліста кардынала Тысэрана да Бучыса за 18 лютага 1948 году: «Паколькі між беларусамі i расейцамі існуюць рознага кшталту адрозьненьні, зразумела, што было б добра ўтрымліваць асобна дзьве ўстановы (місіі), нават калі б яны карысталіся адной капліцай»[84]. Сам Сіповіч пісаў Бучысу 7 красавіка 1948 году: «Хацеў бы прасіць, каб ні марыяне, ні Сьв. Усходняя Кангрэгацыя не называлі мяне напр. “Для беларусаў і расейцаў”, ці нешта падобнае. Я забавязаны перад усімі i паводле маіх сілаў i сумленьня стараюся служыць усім... аднак у гэтых абставінах, калі б беларусы даведаліся, што я прызначаны тут для расейцаў, яны б схапіліся [за гэта як за] прычыну дзейнічаць супраць маёй місіі»[85].

Наагул айцец Сіповіч падтрымліваў з расейцамі вельмі абмежаваныя кантакты. Тым ня менш i сярод ix ён знайшоў добрых прыяцеляў. Адным зь ix быў граф Георгі Бэнінгсэн, расейскі арыстакрат швэдзкага паходжаньня, сьціплы i добры чалавек i шчыры каталік. Ён пакінуў Расею пасьля рэвалюцыі 1917 году, а ў 1926 годзе стаў сузаснавальнікам Таварыства сьвятога Яна Залатавуснага. Яно мела мэтаю пашыраць веды пра Ўсходняе Хрысьціянства сярод англамоўных каталікоў. Бэнінгсэн шмат дапамог айцу Сіповічу разумнымі парадамі i веданьнем ангельскіх парадкаў.

Варта прыгадаць таксама Аньні Крысьціч, сэрбскую каталічку (ейная маці была ірляндкай ), якая вельмі шмат рабіла ў справе зьяднаньня хрысьціянаў. Дачка дыплямата, Крысьціч мела шырокія знаёмствы i дапамагла айцу Сіповічу ўсталяваць патрэбныя i карысныя кантакты.

Але на небасхіле пачалі зьбірацца хмары. Яны плылі зь Нямеччыны, дзе большасьць беларускіх эмігрантаў усё яшчэ знаходзіліся ў лягерох для ўцекачоў. Сярод ix былі таксама біскупы Беларускай Праваслаўнай Царквы, якія ўцяклі перад наступам савецкіх войскаў. У 1942 годзе, у часе нямецкай акупацыі, у Менску адбыўся Сынод, які абвясьціў аўтакефалію (незалежнасьць) Беларускай Праваслаўнай Царквы. Біскупы, у сваёй большасьці расейцы або зрусыфікаваныя беларусы, згадзіліся на аўтакефалію неахвотна, пад ціскам нацыянальна сьведамых вернікаў. На эміграцыі, пачуўшыся вольнымі, у 1946 годзе яны далучыліся да Расейскай Праваслаўнай Зарубежнай Царквы. Праваслаўныя беларусы, разгубіўшыся, падзяліліся на два лягеры: тых, што засталіся вернымі біскупам, i тых, што адмовіліся ісьці за імі. Весткі пра гэта даходзілі да айца Сіповіча яшчэ ў Італіі. Мікола Абрамчык пісаў яму 6 чэрвеня 1946 году: «Вельмі цікавыя справы адбываюцца ў нас у Нямеччыне. Атрымалі надовечы весткі, што наш праваслаўны сынод хочыць зьліквідаваць Беларускую Аўтакефалію i прылучыцца да Маскоўскай Зарубежнай Праваслаўнай Царквы (Сяргея Жэнеўскага). Беларуская ўся інтэлігенцыя ў Ням(еччыне) алярмуе. Мая ж думка – хай сабе коцяцца – пагнаць толькі затым ix з беларускіх прыходаў i на ix мейсца пусьціць беларускіх вуніятаў, бо гэтыя панкі ўсёроўна рана ці позна пацягнуцца за Масквой. Некаторыя ж з нашых стаяць за тым, каб хоць пару знайсьці добрых беларускіх прав(аслаўных) сьвятароў i за ix помаччу выгнаць масквафіляў, але бяда, што такіх няма». Айцу Сіповічу трагічнае становішча, у якім апынуліся праваслаўныя беларусы, не прыносіла радасьці. Ён усім сэрцам жадаў еднасьці хрысьціянаў, але ніколі ня мог згадзіцца на тое, што прапанаваў Абрамчык. Такі ўчынак, апрача свайго непрымальнага маральнага аспэкту, на практыцы замест еднасьці мог толькі выклікаць варожасьць між праваслаўнымі i каталікамі.

Адбыўся i яшчэ адзін раскол – палітычны. Адразу пасьля вайны на эміграцыі існавала адно беларускае палітычнае прадстаўніцтва – Рада Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР). Яна лічыла сябе пераемніцай Рады БНР, якая 25 сакавіка 1918 году абвясьціла незалежнасьць Беларусі. Цэнтар Рады БНР месьціўся ў Парыжы, дзе жыў ейны старшыня Мікола Абрамчык. Права Рады БНР на палітычную рэпрэзэнтацыю ўсёй беларускай эміграцыі аспрэчвала Беларуская Цэнтральная Рада (БЦР), якая ўзьнікла ў канцы 1943 году ў Менску пад нямецкай акупацыяй i пакінула Беларусь разам зь немцамі ўлетку наступнага году. Прэзыдэнтам БЦР быў Радаслаў Астроўскі. Празь некаторы час пасьля вайны БЦР быццам спыніла сваю дзейнасьць, але недзе ў 1947 годзе, калі “халодная вайна” між Савецкім Саюзам i Захадам ледзь не перайшла ў “гарачую”, яна зноў выплыла на паверхню.

Сярод прыхільнікаў БНР сустракаліся людзі розных рэлігійных перакананьняў: праваслаўныя, каталікі, пратэстанты, нават мусульмане (беларускія татары). У 1948 годзе праваслаўныя, якія падтрымлівалі БНР, пры дапамозе ўкраінцаў здолелі аднавіць Беларускую Аўтакефальную Праваслаўную Царкву (у скароце БАПЦ). Прыхільнікі БЦР, у сваёй абсалютнай бальшыні праваслаўныя, не прызналі БАПЦ. Фактычна яны самі зрабілі тое ж, што i тыя беларускія біскупы, якія пайшлі ў Расейскую Зарубежную Царкву. Таму іхныя праціўнікі пачалі называць ix “зарубежнікамі”. З другога боку, сярод прыхільнікаў БНР знайшліся такія, хто прапанаваў замяніць назоў “Беларусь” на “Крывію”. Такая ідэя ў найлепшым разе магла быць прадметам акадэмічных спрэчак, i таму большасьць беларусаў не паставіліся да яе сур’ёзна. Тым ня менш гэта дало нагоду прыхільнікам БЦР назваць сваіх праціўнікаў “крывічамі”. У сувязі з гэтым 15 жніўня 1947 году айцец Сіповіч напісаў Міколу Абрамчыку пра адно камічнае здарэньне: «А “Крывія” крыху шуму нарабіла. Нпр. у лягеры, гдзе я быў, паважныя ўкраінцы пыталі, ці сапраўды вялікі ў нас раскол дзеля назову? Ці крывічы падобную ролю спраўляюць, як у ix “бандэраўцы”?»

Расколіны сярод беларусаў у Англіі зьявіліся ў сярэдзіне 1947 году. Першы істотны інцыдэнт здарыўся ў сувязі з г. зв. “Адозваю Беларускіх Праваслаўных Епіскапаў да Беларускай Праваслаўнай Эміграцыі”. “Адозву” напісалі на беларускай мове, але не пазначыўшы месца i даты напісаньня, беларускія праваслаўныя біскупы, што далучыліся да Расейскай Зарубежнай Царквы. Пачынаецца “дакумэнт” цытатай на царкоўнаславянскай мове зь ліста сьв. Паўла да эфэсцаў (Эф 5:15–16), якая мела надаць тон усяму далей сказанаму: «Блюдите, како опасно ходите, будьте не яко немудрии, но яко премудрии, искушающе время, яко дне лукави суть» (Глядзіце, паступайце асьцярожна, не як неразумныя, але як разумныя, выкарыстоўвайце час, бо дні цяпер ліхія). Далей на дзьвюх першых машынапісных старонках (зь пяцёх) аўтары спрабавалі коратка апісаць змаганьне праваслаўных беларусаў за сваю веру, як яны яго бачылі, пачынаючы ад Берасьцейскай Вуніі 1596 году, у выніку якой «пад націскам рыма-каталіцкай Польшчы, адбіраўшай грамадзкія правы i ўсялякія вольнасьці ад праваслаўных на беларускай зямлі, большасьць беларусаў з вышэйшых клясаў, г. л. амаль уся беларуская інтэлігенцыя тагачасная паступова прымушалася да пераходу ў вунію ці проста ў рыма-каталіцтва i з беларусаў рабіліся палякамі. Ахвярай гэтага змаганьня быў прэпадобны Афанасіі, ігумен Берасьцейскі, закатаваны палякамі. Толькі шырокія масы беларускага народу ды ніжэйшае духавенства баранілі сваю веру i не зьмянілі сваёй нацыянальнасьці, ды адбівалі націск бяз меры зазнаўшыхся польскіх паноў ды ix прыслужнікаў, як гэта было, напрыклад, 12 лістапада 1623 году, калі беларускі народ у Віцебску, нацярпеўшыся досыць зьдзекаў найміта польскіх паноў, вуніяцкага біскупа Езафата Кунцэвіча, ня вытрываў больш гэтых зьдзекаў i зрабіў над ім самасуд, утапіўшы яго ў рацэ Дзьвіне». Варта прыгадаць, што гарачы абаронца праваслаўя Апанас Берасьцейскі (Піліповіч) прыняў сьмерць у 1648 годзе не за праваслаўную веру, а таму, што яго абвінавацілі ў дзейнай дапамозе казакам Багдана Хмяльніцкага. Вельмі магчыма, што абвінавачаньне было беспадстаўным. Але ня ў тым рэч. Для хрысьціяніна, які сур’ёзна ставіцца да свайго пакліканьня, i адно, i другое забойства (як i кожнае іншае) – непрымальнае. Таму апраўдальны, каб не сказаць “ухвальны”, тон у дачыненьні да забойства “найміта польскіх паноў” гучыць дзіўна ў вуснах людзей, што ўважалі сябе духоўнымі правадырамі народу i пераймальнікамі Настаўніка, які вучыў: “Любеце ворагаў вашых, малецеся за тых, што перасьледуюць вас” (Мц 5:44). Зрабіўшы гістарычны агляд, аўтары пераходзяць да сучасных ім падзеяў: «У надыходзячым 1948 годзе Рым зьбіраецца ўрачыста адсьвяткаваць 350-тыя ўгодкі Берасьцейскай вуніі i робіць вялікую падрыхтоўку да гэтай урачыстасьці, заклікаючы праз сваіх агентаў, якіх нямала працуе сярод нашых беларусаў, i наш беларускі народ пайсьці па дарозе вуніі, абяцаючы вялікія выгады i малюючы ў самых прыгожых колерах тыя часы, калі на беларускіх землях вунія рабіла свае цёмныя справы». Пасьля такога ўступу біскупы працягвалі: «Хітрыя ворагі праваслаўя на Беларусі для посьпехаў сваёй дзейнасьці праз сваіх агентаў імкнуцца пасеяць падзел паміж беларускім праваслаўным народам i выклікаць недавер да вышэйшага духоўнага кіраўніцтва – да Беларускага епіскапату, высьвятляючы яго перад беларускай праваслаўнай эміграцыяй як здраднікаў беларускага народу i ворагаў беларускай дзяржаўнасьці i аўтакефальнасьці Беларускай Праваслаўнай Царквы». Як быццам гэтага было мала, «ворагі Сьвятога Праваслаўя імкнуцца ўбіць яшчэ другі клін падзелу ў масу беларускага народу. Яны ўмаўляюць яму, што праўдзівае імя беларуса i Беларусі ёсьць “крывіч” i “Крывія”». Даказаўшы такім чынам пераканаўча (прынамсі для сябе), хто сапраўды вінаваты ў закалоце сярод праваслаўных беларусаў на эміграцыі, аўтары “Адозвы” далей намагаліся патлумачыць вернікам прычыны іхнага пераходу да Расейскай Зарубежнай Царквы i апраўдаць неабходнасьць гэтага кроку. Іхныя аргумэнты нагадвалі прыказку “Я – ня я, i хата не мая”, але гэта, відаць, ix не бянтэжыла. Галоўная ўправа Згуртаваньня Беларусаў у Вялікай Брытаніі атрымала “Адозву” ўлетку 1947 rоду i пастанавіла падаць да ведама сяброў яе зьмест разам з сваімі заўвагамі ў адмысловым артыкуле ў бюлетэні Згуртаваньня На шляху. Артыкул зьявіўся ў верасьнёўскім нумары[86]. Заўвагі апрацаваў айцец Сіповіч. У іх захоўваецца памяркоўны тон, каб не абразіць нічыіх рэлігійных пачуцьцяў. У прыватнасьці, а. Чэслаў пісаў: «Адозва гаворыць аб нейкіх агентах Ватыкану i іхнай варожай для беларускага народу працы. Для дабра агульнага беларускай справы мы жадалі б ведаць, гдзе гэтыя агенты? i чаму ix варожая праца?.. Сяньня, калі хістаюцца фундаманты хрысьціянства; калі бязбожны камунізм пагражае вялізарнай частцы людзкіх душ... нашы ўладыкі “бьют в набат” супраць ім толькі ведамых агентаў Ватыкану...» У канцы ён згадвае, што ў “Адозве” аддаецца столькі месца дробязнай спрэчцы пра назоў “Крывія” ці “Беларусь”, між тым як «амаль нічога няма проціў бязбожнага камунізму, няма такжа заахвоты да сужыцьця беларусаў каталікоў i праваслаўных i наадаварот, што з пункту гледжаньня грамадзкага, культуральнага i палітычнага ёсьць для нас неабходным».

Бюлетэнь выдаваўся рататарным спосабам. “Друкарамі” былі сябры Лёнданскага аддзелу Згуртаваньня Беларусаў, пераважна праваслаўныя. I тут здарылася нечаканае. Вось што піша айцец Сіповіч 2 кастрычніка айцу Гарошку: «Атрымаеш хутка № 7 “На Шляху”, i то ў двох выданьнях. Вінцук (Жук-Грышкевіч. – А.Н.) і я пастанавілі адказаць на адозву, i вось я напісаў. Хлопцы, якія адбівалі яе на цыклястылю, прачытаўшы яе, г. зн. “Адозву” пададзенаю i нашы заўвагі, пачалі дамагацца, каб гэта з “На Шл(яху)” было выкінута i то не дзеля таго, што “каталіцкае”, але каб не пачынаць непатрэбных сварак. Доўга мы разважалі i самі, i разам з хлопцамі, каторым абсалютна нічога не магу закінуць, i ўканцы вырашылі ўсё выкінуць i даць нешта новае». Айцец Сіповіч быў гатовы не надаваць вялікага значэньня гэтаму здарэньню i нават імкнуўся апраўдаць акт самавольнай цэнзуры з боку “хлопцаў”. Але ўсё было дарэмна. Выпадак з артыкулам стаўся не прычынай, a сымптомам канфлікту. Хоць паўстаў ён у Нямеччыне, ад некаторага часу нарастаў i набіраў моцы сярод сяброў Згуртаваньня Беларусаў у Вялікай Брытаніі. Айца Сіповіча чакалі ў будучыні цяжкасьці. Ён балюча перажываў, калі бачыў, як людзі разьвітваліся ўвечары сябрамі, а наступнага дня сустракаліся ворагамі. Прыгноблены, ён пісаў айцу Гарошку 3 лістапада: «Цяпер я перамучаны i вельмі заняты, тым больш, што ідзе ў нас змаганьне i то паважнае, a іскрай мог быць “Божым шл(яхам)”, а можа проста папоўская рука ці што іншае. Учора першы раз маніфэстацыйна ні адзін з праваслаўных (ня быў) на службе. Ня ведаю, чым гэта скончыцца... Можа ўсё гэта сталася, каб я ў пыху ня ўбіўся, бо вось надовечы атрымаў ад Дэлегата Апостальскага адказ Усходняй Кангрэгацыі, якая згаджаецца, каб афіцыяльна мая місія называлася “Mission to the Catholic Whiteruthenians of the Byzantine Rite in England”. Апрача тытулу прызначаецца мне 150 фунтаў у год на ўтрыманьне і місійную працу. Гэта ўсё для нас сапраўды пацеха, Але – як успомніў, – i чорт ня сьпіць... Цярністы наш сьвятарскі шлях i камяністая дарога сьвятой вуніі. Аднак стойка будзем па ёй ісьці».

Айцец Гарошка адказаў 7 лістапада: «Буры няма чаго баяцца, на яе трэба быць заўсёды падрыхтаваным. Твая думка аб тым, што нашы часовыя няўдачы Бог нам дае, каб не траплялі ў гордасьць, мне ўжо прыходзіла ня раз; бо, сапраўды, пры найменшых удачах мы зашмат сабе прыпісваем, мы, людзі, у справах Божых. Да таго, на маю думку, наша заданьне цяпер сеяць Божае насеньне; калі яно прарасьце i закрасуе, аб гэтым падбае сам Бог, таму за ўсякую цану не перарывай багаслужэньняў, не зважаючы на мінімальны лік прысутных. Кінутае зерне ўсёроўна прарасьце, пэўна ж да яго i куколь далучыцца, бяз гэтага нельга».

Канчатковы падзел адбыўся 2 траўня 1948 году на другім Агульным Зьезьдзе ЗБВБ, калі частка сяброў – прыхільнікаў БЦР – пакінула залю паседжаньняў. Гэта быў моцны ўдар для арганізацыі, аднак яна з часам акрыяла i працягнула сваю працу. Некаторыя зь сяброў, што пакінулі залю ў 1948 годзе, вярнуліся пасьля назад. Тым ня менш беларуская грамада ў Англіі страціла сваю ранейшую еднасьць.

Два месяцы раней, у сакавіку 1948 году, прыхільнікі БЦР заснавалі сваю арганізацыю – Хрысьціянскае Аб ’еднаньне Беларускіх Работнікаў у Вялікай Брытаніі (у скароце ХАБР ). Яны таксама пачалі выдаваць свой часопіс, Аб’еднаньне, у якім атакавалі ўправу ЗБВБ, асабліва Жук-Грышкевіча i Сіповіча. Прыблізна ў тым часе айца Сіповіча напаткала яшчэ адна прыкрасьць. 10 студзеня 1948 году ён даў інтэрвію карэспандэнту ангельскай каталіцкай тыднёвай газэты Catholic Herald (Каталіцкі весьнік), нейкаму Ф.А.Фулфарду. Сіповіч, як ён сам прызнаўся, ведаў ангельскую мову яшчэ вельмі слаба i таму ў гутарцы карыстаўся італійскай, спадзеючыся, што карэспандэнт, які ведаў крыху гішпанскую, яго зразумее... Наагул ён застаўся задаволены з інтэрвію, пакуль у пятніцу 16 студзеня ня ўбачыў у газэце артыкул “ад уласнага карэспандэнта” з сэнсацыйным загалоўкам “Папа прыслаў сюды расейскага сьвятара, каб навяртаць праваслаўных” (The Pope Has Sent a Russian Priest Here to Convert the Orthodox). Сам артыкул быў яшчэ горшы за назоў. Вось першы сказ: «Айцец Сіповіч знаходзіцца ў Лёндане на жаданьне Папы, каб навярнуць каля 1000 расейцаў у гэтай краіне. Ён хоча, каб ангельскія каталікі дапамаглі яму»[87]. Чым далей, тым горш: «Прыезд сюды айца Сіповіча авеяны рамантыкай; ён зьяўляецца часткаю спраўнага мэханізму, які ўсталяваў нябожчык Папа Пій XI, каб узяцца за разьвязку расейскага пытаньня i які цяперашні Папа разьвівае з дапамогай знакамітай ужо калегіі Русікум у Рыме...»[88] Айцец Сіповіч перажыў гэта вельмі балюча. Ён запісаў у сваім дзёньніку: «Атрымаў 100 экз. Catholic Herald, у якім памешчаная мая фатаграфія, i пад сумным тытулам: “The Pope Has sent a Russian Priest Here to Convert the Orthodox”... Вельмі мне прыкра, што нязгодна з праўдай падалі маю нацыянальнасьць i памылкова шмат іншых фактаў. Ніколі ня думаў, што Catholic Herald будзе аба мне пісаць, ня даўшы перш перагледзець мне матар’ялы. Гэта найбольшы крыжык, які мне Бог пасылае ад часу майго прыезду y Англію. Толькі огляд Божы можа направіць памылку. На яго такжа цаліком здаюся».

30 студзеня Catholic Herald надрукаваў адказ айца Сіповіча на згаданы артыкул. Ён пісаў: «Палітыка Сьвятога Пасаду ў справе навяртаньня беларусаў ды іншых добра вядомая. Як бы моцна мы ні жадалі зьяднаньня ўсіх хрысьціянаў у адзін статак, танны празэлітызм заўсёды асуджаецца... Я не расеец, a беларускі сьвятар бізантыйска-славянскага абраду, i я прысланы сюды, каб працаваць сярод беларусаў i ў ніякім выпадку сілаю не навязваць свайго служэньня беларусам ці расейцам»[89].

На жаль, як часта здараецца ў падобных выпадках, многія з тых, што чыталі артыкул, не заўважылі адказу айца Сіповіча, надрукаванага сярод іншых лістоў у рэдакцыю. Былі й такія, што “не заўважылі” яго сьведама, напр. выдаўцы часопісу Аб’еднаньне, якія надрукавалі артыкул з Catholic Herald, пераклаўшы яго на беларускую мову[90].

Але нечакана для айца Сіповіча, прачытаўшы той нешчасьлівы артыкул, шмат якія ангельскія каталікі, якія цікавіліся пытаньнямі Ўсходняга Хрысьціянства, упершыню пачулі пра яго. Наступнага дня пасьля выхаду артыкулу, 17 студзеня, айцец Сіповіч атрымаў тэлеграму з Кэмбрыджу з запрашэньнем прыехаць туды, адслужыць Літургію для студэнтаў i зрабіць даклад пра Ўсходняе Хрысьціянства. Праз два дні прыйшоў ліст ад Дональда Атўотэра (Donald Attwater, 1892–1977), аўтара шматлікіх працаў на тэму Ўсходняга Хрысьціянства, з прапановаю сустрэцца. Таго ж дня Сіповіч сустрэўся з бэнэдыктынскім манахам з абацтва Рамсгэйт, айцом Бідам Ўінславам (Bede Winslow, 1888–1959), рэдактарам вядомага часопісу Eastern Churches Quarterly (Квартальнік Усходніх Цэркваў)... Кантакты множыліся, а зь імі i канкрэтныя вынікі: 6 траўня айцец Сіповіч атрымаў у падарунак ад Таварыства сьвятога Яна Залатавуснага поўны камплект сьвятарскай i дыяканскай літургічнай вопраткі, чашу i ўсё абсталяваньне ўсходняй капліцы. Гэты падарунак прыйшоўся вельмі да часу, бо праз два дні айцец Сіповіч правёў першую ноч у новым доме, які меў стацца ягоным жытлом на ўсё жыцьцё.

Notes

[83] «As there is not at the present moment in England a Russian priest of Byzantine rite, you have the authority to concern yourself, practically, and pending other instructions, with Russians».

[84] «Siccome tra i bianco-russi e russi corrono delle differenze di varia natura, e chiaro che sarebbe bene tenere le due opere distinte, sia pure servendosi della medesima capella».

[85] «Vellim rogare, ut neque Mariani neque S. Congregatio Orienatalis non nominent me v.g. “pro Alborussis et Russis” vel similiter. Ego omnibus debtor sum et iuxta meas vires et conscientiam omnibus servire satago... attamen his in circumstantiis si Alborutheni scirent me esse destinatum hic pro Russis, ansam sumerent contra meam missionem agere».

[86] “Адозва беларускіх праваслаўных епіскапаў да беларускай праваслаўнай эміграцыі”, На шляху (бюлетэнь Згуртаваньня Беларусаў у В. Брытаніі), № 7, Лёндан, верасень 1947, с. 18–20. Рассылку гэтага нумару На шляху ўстрымалі i “Адозву” замянілі іншым матар’ялам. Захавалася толькі некалькі паасобнікаў арыгінальнага нумару.

[87] «Father Sipovich is in London at the desire of the Pope to convert some 1000 Russians in this country. He wants English Catholics to help him».

[88] «Romance attaches to Fr Sipovich’s arrival here; he is part of the efficient machinery set up by the late Pope Pius XI to tackle the Russian problem, and which the present Pope is developing through now famous Russicum college in Rome».

[89] «As regards conversion, both of Whiteruthenians and other people, the policy of the Holy See is well known. Much as is desired the reunion of all Christians in one fold, cheap proselytism has always been condemned... I am not Russian, but a Whiteruthenian (Byelorussian) priest of Byzantine Slavonic Rite, and I have been sent here to work among Byelorussians, and certainly not to force my ministry upon Byelorussians or Russians».

[90] “Хто такі Айцец Сіповіч i чаго ён прыехаў у Лёндан”, Аб’еднаньне, № 1, Лёндан, сакавік 1948, c. 15.